FaclairDictionary EnglishGàidhlig

197: Àirdean na combaist

Litir do Luchd-ionnsachaidh - Eadar-mheadhanach Adhartach (B2)
Letter to Learners - Upper Intermediate (B2)

Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.

Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.

Audio is playing in pop-over.

Àirdean na combaist

Gaelic Gàidhlig

Halò, a chàirdean. Tha sibh eòlach gu leòr air sin, nach eil? A chàirdean. Dè chanadh sibh ri buidheann de dh’fhir no ri buidheann de bhoireannaich? Uill, ris na fir, chanadh sibh “halò, fhearaibh.” Ris na boireannaich, bhiodh sibh a’ cleachdadh an fhacail bean anns an tuiseal ghairmeach iolra, a’ cantainn “halò a mhnathan”. Ri balaich, chanadh sibh “a bhalachaibh” agus ri caileagan chanadh sibh “a chaileagan.” Tha na notaichean-gràmair an t-seachdain seo a’ mìneachadh mar a tha an tuiseal gairmeach iolra ag obair.

Ach gu cuspair eile. Bu mhath leam rudeigin aithris dhuibh an-dràsta agus, mus bi mi deiseil, chanainn gum bi fios agaibh dè th’ ann. Seo a-nis e: Tuath, Tuath ’s a bhith ’n Ear, Tuath ’s an Ear-thuath, an Ear-thuath ’s a bhith tuath, an Ear-thuath, an Ear-thuath ’s a bhith ’n Ear, an Ear ’s an Ear-thuath, an Ear ’s a bhith Tuath, an Ear.

Bidh sibh a’ tuigsinn Tuath agus an Earnorth agus east – agus bidh e soilleir dhuibh, saoilidh mi, gur e a th’ annta àirdean na combaist, eadar Tuath agus an Ear. Agus dh’fhaodadh sibh leantainn oirbh eadar an Ear, Deas, an Iar, is air ais gu Tuath. Chan fhaca mi àirdean na combaist ann an Gàidhlig ann an clò a-riamh, co-dhiù ann an leabhar a chaidh fhoillseachadh gu proifeasanta. Ach tha iad againn a-nise ann am faclair ùr Gàidhlig a nochd o chionn ghoirid – The Gaelic-English Dictionary, am Faclair Gàidhlig-Beurla, le Cailean Mark. Buinidh Cailean don Ear-thuath, ma dh’fhaodas mi àirde na combaist a chleachdadh, agus dh’ionnsaigh e a’ Ghàidhlig. Sgrìobh e leabhar anns na h-ochdadan mu ghnìomhairean Gàidhlig agus tha a’ chompanaidh Routledge a-nise air fhaclair mòr ùr snasail fhoillseachadh.

A bharrachd air na faclan fhèin tha earrannan anns an fhaclair a tha a’ mìneachadh puingean cudromach gràmair, cunntadh is eile – agus àirdean na combaist. Seo an fheadhainn eadar Deas agus an Iar: Deas, Deas ’s a bhith ’n Iar, Deas ’s an Iar-dheas, an Iar-dheas ’s a bhith Deas, an Iar-dheas, an Iar-dheas ’s a bhith ’n Iar, an Iar ’s an Iar-dheas, an Iar ’s a bhith Deas, an Iar.

A bheil sibh air rudeigin a mhothachadh mu na h-àirdean ann an Gàidhlig? Seo an fheadhainn a laigheas eadar gach prìomh àirde, ann am Beurla an toiseach agus an uair sin ann an Gàidhlig: North-east, South-east, South-west, North-west; an Ear-thuath, an Earra-Dheas, an Iar-dheas, an Iar-thuath. Bidh sibh a’ mothachadh gu bheilear a’ toirt prìomhachas do Thuath agus Deas ann am Beurla, mar eisimpleir North-east an àite East-north is South-west an àite West-south. Ach ann an Gàidhlig canaidh sinn an Ear-thuath is an Iar-dheas an àite Tuath-ear no Deas-iar.

Tha beachd aig Cailean Mark air a sin. Tha e a’ cumail a-mach gur e as coireach ri sin gu robh na h-àirdean ann an Gàidhlig co-cheangailte bho thùs ri adhradh na grèine, agus gu robh an àirde an ear fìor chudromach oir ’s ann an sin a bhios a’ ghrian ag èirigh. Dhèilig mi ri seo ann an Litir o chionn fhada, nuair a mhìnich mi gu bheil an ear a’ ciallachadh air beulaibh a chionn ’s gum biodh daoine a’ coimhead a dh’ionnsaigh àirde èirigh na grèine. Tha an iar a’ ciallachadh air cùlaibh air an aon dòigh.

Agus ’s e sin as coireach gu bheil deas airson south co-ionann ri deas airson right, oir ma choimheadas tu a dh’ionnsaigh na h-àirde an ear, tha an àirde a deas air do làimh dheis. Co-dhiù, a chàirdean, sin uile a cheadaicheas an ùine dhomh an t-seachdain seo. Beannachd leibh.

Faclan na Litreach: Tuath ’s a bhith ’n Ear: N by E; Tuath ’s an Ear-thuath: NNE; an Ear-thuath ’s a bhith Tuath: E by N; an Ear-thuath: NE; an Ear-thuath ’s a bhith ’n Ear: NE by E; an Ear ’s an Ear-thuath: ENE; an Ear ’s a bhith Tuath: E by N; àirdean na combaist: the points of the compass; snasail: neat; an àirde an ear: the east; air beulaibh: in front of; air cùlaibh: behind.

Abairtean na Litreach: halò, a chàirdean: hello, friends; halò, fhearaibh: hello, men; sgrìobh e leabhar anns na h-ochdadan mu ghnìomhairean Gàidhlig: he wrote a book in the eighties about Gaelic verbs; a bheil sibh air rudeigin a mhothachadh?: have you noticed something?; an fheadhainn a laigheas eadar gach prìomh àirde: the ones that lie between each primary compass point; gu bheilear a’ toirt prìomhachas do X:that priority is given to X; tha e a’ cumail a-mach: he reckons, maintains; gur e as coireach ri sin: that the reason for that is; co-cheangailte bho thùs ri adhradh na grèine: linked originally to sun-worship; ma choimheadas tu a dh’ionnsaigh na h-àirde an ear: if you look eastwards; tha an àirde a deas air do làimh dheis: (the) south (point of the compass) is at your right hand.

Puing-ghràmair na Litreach: Last week we looked at the vocative singular case in Gaelic. At the beginning of this week’s Litir, I gave some examples of the vocative plural, an tuiseal gairmeach iolra. This is formed in two ways: where the nominative plural form has an –anending, the vocative plural is equivalent to the nominative plural, except that it is lenited and preceded by an “a”. Thus càirdeanbecomes “a chàirdean!” and caileagan becomes “a chaileagan!”Where the nominative plural in some masculine nouns is formed by slenderisation of the nominative singular eg balaich (boys), fir (men), bodaich (old men), there is an old vocative form which still exists, and which terminates in –aibh, eg “a bhalachaibh!”, “fhearaibh!”, “a bhodachaibh!”. Note that with fhearaibh having an initial silent consonant combination because of lenition, the “a” is dropped. Also, some dialects give a “iv” sound at the end of these forms; in others, the sound is closer to “oo”. Note also that a few nouns are irregular. An example is “a mhnathan!”, the vocative plural of bean, a wife or woman.

Gnàthas-cainnt na Litreach: sin uile a cheadaicheas an ùine dhomh: that’s all that time permits me.

PDF

Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:

Download File

PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.

Podcast

BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn

More Letters Tuilleadh Litrichean