Ann an ochd ceud deug, dà fhichead ’s a seachd (1847), chaidh Iain Stiùbhart Blackie air a’ chiad chuairt aige air a’ Ghaidhealtachd. Thòisich e ann an
Inbhir Nis is Ros an Ear, agus dh’fhalbh e an uair sin gu ruige An Gearasdan, Bail’ a’ Chaolais agus An t-Òban. Shreap e Beinn Nibheis agus choisich e air
feadh Ghleanna Comhainn. Chaidh e ann a chionn ’s gu robh e a’ fulaing droch shlàinte, agus ghabh e gràdh mòr mòr air bòidhchead nàdarrach na
Gàidhealtachd.
Thill e a dh’Obar Dheathain, agus e air ùrachadh. Ach, an dèidh greis, thàinig e fo uallach a-rithist. Cha robh a shuidheachadh a’ còrdadh ris agus, ann an
ochd ceud deug, leth-cheud ’s a h-aon (1851), chuala e mu bhàs Proifeasair na Greugais ann an Oilthigh Dhùn Èideann. Rinn e tagradh airson na dreuchd, agus
bha e soirbheachail. Bha a bhean air leth toilichte oir bha i air fàs sgìth de dh’Obar Dheathain.
Chòrd e ri Blackie a bhith an sàs ann an sgoilearachd na Greugais aig an ìre as àirde. Agus thug a dhreuchd ùr cothrom dha leantainn le iomairt a bha e air
a chur roimhe nuair a bha e na oileanach – a’ toirt an aghaidh air luchd-teagaisg nan oilthighean a bha a’ labhairt na seann Ghreugais ann an dòigh cheàrr
(na bheachdsan).
Thàinig piseach air Blackie ann an Dùn Èideann. Ghabh e cuairt don Ghrèig, far an do rinn e rannsachadh air cruth na talmhainn a bharrachd air litreachas.
Bha ùidh mhòr aige ann an geòlas (no eòlas-chreag) agus, nuair a thill e a Dhùn Èideann, sgrìobh e don gheòlaiche ainmeil, Sir Ruairidh MacCalmain, mu
dheidhinn na dh’ionnsaich e anns a’ Ghrèig.
Ach bha aon ghnothach mòr a’ feitheamh ris fhathast – a’ Ghàidhlig. ’S ann tràth anns na trì ficheadan a thachair Blackie oirre – ann an Ros an Iar. Bha e
ann an Ceann Loch Iù, a’ gabhail làithean-saora. Bha gille a’ cur dìollaid air each taobh a-muigh an taigh-òsta, agus iad a’ dèanamh deiseil airson falbh
don mhonadh ann an Toirbheartan. Dh’fhaighnich am proifeasair dhen ghille gu dè a’ Ghàidhlig a bh’ air “horse” agus fhreagair e “each”. Agus mhothaich
Blackie sa mhionaid don chàirdeas eadar “each” agus an Laideann air a shon – “equus”. Dh’fhosgail a’ cheist shìmplidh sin, agus a freagairt, saoghal ùr
dha.
Anns an leabhar aige The Language and Literature of the Scottish Highlands, sgrìobh Blackie gun d’ fhuair e oideachadh traidiseanta, mar a fhuair
a h-uile gille ann an Alba, anns an do dh’ionnsaich e mu chultaran is dùthchannan is cànanan eile, gun a bhith a’ cluinntinn guth mun stòras phrìseil a bh’
aig muinntir na h-Alba air an stairsnich fhèin.
Agus sgrìobh e gu robh e air beachdan a chluinntinn bho chuid de luchd na Beurla “gun tug Dia prìomhachas do na Sasannaich”. Nan cuirte às do na Ceiltich
gus nach biodh Eireannach ann an Eirinn no Gaidheal air Gaidhealtachd na h-Alba, bhiodh an fheadhainn sin toilichte. Anns na bliadhnaichean a bh’ air
fhàgail aige air uachdar na talmhainn, rinn Blackie barrachd na cha mhòr duine sam bith eile airson am beachd truagh sin atharrachadh.
Ach cha robh e an aghaidh nan Sasannach no an aghaidh luchd na Beurla. Bha e an aghaidh aineolas. “Thathar a’ faighneachd,” sgrìobh e, “carson a bu chòir
taic a thoirt do chànan a tha a’ bàsachadh agus a bhios marbh an ceann beagan bhliadhnaichean mura tèid taic a thoirt dhi a dh’aona-ghnothach?” Sia fichead
’s a seachd bliadhna as dèidh sin, tha cuid ann an Alba, gu mì-fhortanach, fhathast a’ cur na ceist sin.
