FaclairDictionary EnglishGàidhlig

715: Eilean Bhòid

Litir do Luchd-ionnsachaidh - Eadar-mheadhanach Adhartach (B2)
Letter to Learners - Upper Intermediate (B2)

Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.

Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.

Audio is playing in pop-over.

Eilean Bhòid

Gaelic Gàidhlig

Bha mi a’ bruidhinn an t-seachdain sa chaidh mu eileanan ann an Linne Chluaidh. Am measg sin, bha Eilean Bhòid. Anns an leabhar – A Voyage Round the Coast of Scotland and the Isles – tha iomradh air Bòd. ’S e fear Seumas MacUilleim a sgrìobh an leabhar, a chaidh fhoillseachadh ann an ochd ceud deug, ceathrad ’s a dhà (1842).

Tha MacUilleim ag innse dhuinn gu robh Bòd uaireigein gu math Gàidhealach ach gun robh a’ Ghàidhlig a’ falbh agus nach robh an cànan aig an òigridh tuilleadh. Tha e cuideachd ag innse dhuinn mun ainm Bòd. Tha e ag ràdh gur ann à Ebudae a tha e a’ tighinn – an t-aon ainm às an tàinig Hebrides.

Cha robh an aon bheachd aig an Urramach Alasdair Mac an Lèigh, ministear ann am Baile Bhòid aig deireadh an ochdamh linn deug agus toiseach an naoidheamh linn deug. Bha Gàidhlig aigesan agus bhiodh e a’ dìon cliù a’ chànain. Thuirt e gun tàinig Eilean Bhòid à Eilean a’ Mhòid(e) ‘the island where the court of justice (mòd) sits’. Ma tha sin fìor, nach e àite math a bhiodh ann airson a bhith a’ cumail a’ Mhòid Nàiseanta?!

Ach a bheil fear seach fear dhiubh sin ceart? Uill, gu fortanach, tha an sgoilear Gilbert Markús, à Oilthigh Ghlaschu, air leabhar fhoillseachadh o chionn ghoirid mu ainmean-àite Eilean Bhòid. Anns an leabhar, tha e a’ toirt sùil air Bòd fhèin. Tha an t-ainm a’ nochdadh o shean ann an làmh-sgrìobhainnean mar Botis, Bote agus Buyt. ’S e Bót no Bótar a nochdas anns na mòr-sgeulan Lochlannach. Mar sin, tha an t-ainm a’ tòiseachadh le ‘b’ seach ‘m’. Faodar a bhith cinnteach, ma-thà, nach e Eilean a’ Mhòid a th’ ann.

Tha Gilbert Markús dhen bheachd gur e tùs ann an cànan nan Seann Bhreatannach as coltaiche. Tha facal Breatannais ann – bot – a bha a’ ciallachadh ‘àite-fuirich’, ach cuideachd ‘seipeal’ no ‘eaglais’.

Agus dè mun ainm Rothesay? Cò às a thàinig sin? Sgrìobh Seumas MacUilleim gun tàinig e às a’ Ghàidhlig Roth-suidhe (no Roth-suidhe o shean) ‘circular seat’, a’ ciallachadh àite far an robhar a’ cumail chùirtean-lagha. Sin am ‘mòd’ a-rithist. Ach, a-rithist, chan eil e ceart.

Tha Gilbert Markús ag ràdh gur e tùs Lochlannach as coltaiche, ’s gu bheil e a’ ciallachadh ‘Eilean Ruðri’. Tha na mòr-sgeulan Lochlannach a’ dèanamh iomradh air fear Ruðri a fhuair Eilean Bhòid bho Rìgh Haakon anns an treas linn deug. ’S e an duilgheadas le seo, ge-tà, gun robh Nirribhidh a’ call a smachd air na h-eileanan mun àm sin agus gum b’ i a’ Ghàidhlig cànan Bhòid. Ach tha Gilbert Markús ag ràdh gur dòcha gun robh fear de shinnsirean Ruðri ann air an robh ‘Ruðri’ cuideachd, oir bhiodh ainmean a’ ruith ann an teaghlaichean.

Ma tha sin fìor, an robh ‘Ruðrisey’ a’ seasamh airson Eilean Bhòid air fad? No an robh an seann dùn ann am prìomh bhaile an eilein air a thogail o thùs air eilean beag? No a bheil –ey a’ seasamh airson eið no ‘tairbeart’, seach ‘eilean’? Chan eil fios le cinnt. Agus, ann an Gàidhlig, chan eil e a’ cur cus dragh oirnn, oir ’s e ‘Baile Bhòid’ a chanas sinne co-dhiù!

Faclan na Litreach: Linne Chluaidh: The Firth of Clyde; Bòd, Eilean Bhòid: Isle of Bute; Seumas MacUilleim: James Wilson; cùirtean-lagha: law courts; tairbeart: isthmus [boat portage].

Abairtean na Litreach: gu robh Bòd uaireigein gu math Gàidhealach: that Bute was very Highland in character at one time; nach robh an cànan aig an òigridh tuilleadh: that the young people no longer spoke the language; bhiodh e a’ dìon cliù a’ chànain: he would defend the language’s reputation; airson a bhith a’ cumail a’ Mhòid Nàiseanta: to hold the National Mod; a bheil fear seach fear dhiubh sin ceart?: is either of those correct?; o shean ann an làmh-sgrìobhainnean: in olden times in manuscripts; na mòr-sgeulan Lochlannach: the Scandinavian sagas; faodar a bhith cinnteach: one can be certain; gur e tùs ann an cànan nan Seann Bhreatannach as coltaiche: that an origin in the language of the Old Britons [Strathclyde] is most likely; bho Rìgh Haakon anns an treas linn deug:from King Haakon in the 13th Century; gun robh Nirribhidh a’ call a smachd air na h-eileanan: that Norway was losing control of the islands; a’ ruith ann an teaghlaichean: running in families; an seann dùn ann am prìomh bhaile an eilein: the old fort in the island’s capital; chan eil e a’ cur cus dragh oirnn: it doesn’t cause us too much bother; oir ’s e ‘Baile Bhòid’ a chanas sinne co-dhi: because we say ‘Baile Bhòid’ anyway.

Puing-chànain na Litreach: Baile Bhòid: This is the Gaelic for the town of Rothesay; literally it means ‘town of Bute’. While the island name Bute may have a North British (Cumbric, Brythonic) origin in a word meaning ‘dwelling, chapel, church’, the most likely interpretation of Rothesay is that it is a Norse island name, carrying the common –ey suffix. The first part of the name is problematic, but there are Norse records of the island being under the control of a man called Ruðri. However, he was around in the 13th Century when Norse power was waning, and such a Scandinavian island name is unlikely to have been coined at that time. It’s possible, however, that this Ruðri was a descendant of an earlier Ruðri who controlled the island. You can get more information about this name and many others in a superb new book – The Place-names of Bute – written by Gilbert Markús and published by Shaun Tyas.

Gnàthas-cainnt na Litreach: Cha robh an aon bheachd aig an Urramach Alasdair Mac an Lèigh: the Rev Alexander McLea didn’t have the same opinion.

PDF

Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:

Download File

PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.

Litir do Luchd-ionnsachaidh

This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 411

Podcast

BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn

More Letters Tuilleadh Litrichean